لیکوئید شدن چیست؟ انواع لیکوئید شدن + نحوه جلوگیری از آن

لیکوئید شدن چیست؟ لیکوئید شدن یکی از خطرات بزرگ در بازارهای اهرمی مثل فیوچرز و مارجین است. اگر قیمت برخلاف موقعیت معاملاتی حرکت کند، صرافی دارایی را برای جلوگیری از ضرر بیشتر می‌فروشد. در این مقاله میگوییم لیکویید شدن چیست و با روش‌های محاسبه، انواع مختلف آن و نحوه تحلیل هیت‌مپ لیکوییدیشن آشنا می‌شوید. برای آگاهی کامل از دلایل و راه‌های جلوگیری از این اتفاق، با ادامه مقاله  از بهترین صرافی ارز دیجیتال ایرانی یعنی زرین بیت همراه باشید.

لیکویید شدن چیست؟

لیکوئید شدن زمانی رخ می‌دهد که ارزش دارایی معامله‌گر به‌قدری کاهش یابد که مارجین لازم برای حفظ پوزیشن از دست برود و صرافی به‌صورت خودکار موقعیت را ببندد. این اتفاق معمولاً در معاملات اهرمی بازارهای مارجین و فیوچرز رخ می‌دهد. برای محاسبه لیکویید شدن، عواملی مانند مقدار اهرم، قیمت ورود، حجم پوزیشن و مارجین اولیه در نظر گرفته می‌شوند. هرچه لوریج بالاتر باشد، فاصله تا قیمت لیکوئید کمتر خواهد بود. لوریج چیست؟ لوریج یا اهرم، ابزاری است که به شما امکان می‌دهد چند برابر سرمایه اولیه خود وارد معامله شوید.

لیکوئید شدن می‌تواند به شکل کامل، جزئی، اجباری یا داوطلبانه اتفاق بیفتد. در معاملات لانگ، با کاهش قیمت و در معاملات شورت، با افزایش قیمت، خطر لیکوئید شدن وجود دارد. یکی از نکات کلیدی برای معامله‌گران، آشنایی با نحوه مدیریت ریسک و استفاده از حد ضرر است.

معرفی بازار مارجین و فیوچرز

برای اینکه مفهوم لیکویید چیست را بهتر درک کنیم، لازم است با دو بازاری که بیشترین لیکویید شدن در آن‌ها اتفاق می‌افتد آشنا شویم: بازار مارجین و بازار فیوچرز. این دو نوع بازار ابزارهایی هستند که امکان معامله با سرمایه‌ای بیشتر از موجودی اولیه را فراهم می‌کنند. در ادامه، به بررسی بازار مارجین و سپس بازار فیوچرز می‌پردازیم تا درک کامل‌تری از نحوه عملکرد آن‌ها داشته باشید.

بازار مارجین چیست؟

بازار مارجین جایی است که شما می‌توانید با استفاده از وام یا قرض، معامله‌ای با سرمایه‌ای بیشتر از موجودی خود انجام دهید. در این حالت، سرمایه اولیه شما به‌عنوان وثیقه نزد صرافی باقی می‌ماند. اگر بازار برخلاف جهت معامله شما حرکت کند و ارزش دارایی کاهش یابد، مقدار ضرر شما نیز بیشتر می‌شود. اگر ضرر از حد مجاز فراتر رود، صرافی دارایی را لیکویید کرده و پوزیشن شما را می‌بندد.

در این بازار، استفاده از لوریج بالا ممکن است باعث سودهای بالا یا زیان‌های بزرگ شود. به همین دلیل، معامله‌گران باید بدانند که لیکوئید شدن ارز دیجیتال در بازار مارجین بسیار سریع‌تر از بازار اسپات اتفاق می‌افتد. بسیاری از کاربران تازه‌کار بدون آشنایی کافی با اصطلاحاتی مثل سیف لیکویید یا ساختار مارجین کال، وارد بازار می‌شوند و خیلی سریع سرمایه خود را از دست می‌دهند.

درک نحوه کارکرد بازار مارجین، قدم اول برای پیشگیری از لیکویید شدن در ترید است. باید بدانید چه زمانی از لوریج استفاده کنید، چگونه حد ضرر را مشخص کنید و با چه درصدی از سرمایه وارد پوزیشن شوید. نبود این آگاهی‌ها باعث می‌شود لیکوئید شدن در فارکس یا ارز دیجیتال به‌ سرعت رخ دهد.

بازار فیوچرز چیست؟

بازار فیوچرز (Futures) بستری برای انجام قراردادهای مشتقه است که در آن، کاربران می‌توانند روی افزایش یا کاهش قیمت یک دارایی شرط‌بندی کنند. این بازار برخلاف بازار اسپات، به شما مالکیت واقعی یک ارز دیجیتال نمی‌دهد، بلکه فقط از نوسانات آن برای سود یا زیان استفاده می‌شود. درک تفاوت اسپات و فیوچرز برای معامله‌گران تازه‌وارد بسیار مهم است، چرا که مکانیزم‌ها و ریسک‌های این دو بازار کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند. ورود به بازار فیوچرز با لوریج بالا، یکی از دلایل اصلی لیکویید شدن کاربران است.

در این نوع بازار، معامله‌گر می‌تواند پوزیشن خرید (Long) یا فروش (Short) باز کند و با حرکت قیمت در جهت پیش‌بینی‌شده، سود کند؛ اما اگر قیمت برخلاف پیش‌بینی حرکت کند، مارجین اولیه کاهش یافته و در صورت رسیدن به حد لیکویید، پوزیشن بسته می‌شود. این اتفاق همان چیزی است که با عنوان لیکوئید شدن ارز دیجیتال شناخته می‌شود.

تفاوت اصلی بین بازار مارجین و فیوچرز در نحوه قراردادها، تسویه‌حساب، ساختار اهرم و نوع دارایی است. در فیوچرز، بسیاری از معاملات با قراردادهای دائمی انجام می‌شوند و تریدرها معمولا به دلیل استفاده نادرست از لوریج و ناآشنایی با مفاهیمی مثل سیف لیکویید، دچار زیان‌های سنگین می‌شوند. اگر نمی‌دانید لیکویید شدن چیست و چطور می‌توان از آن جلوگیری کرد، آشنایی کامل با ساختار بازار فیوچرز، اولین قدم است.

نحوه لیکویید شدن

لیکوئید شدن زمانی اتفاق می‌افتد که معامله‌گر به دلیل نوسانات قیمت و کاهش ارزش دارایی خود، دیگر نتواند موقعیت بازش را حفظ کند. در این حالت، صرافی برای جلوگیری از ضرر بیشتر، به‌صورت خودکار معامله را می‌بندد. این اتفاق اغلب در بازارهایی رخ می‌دهد که معامله با استفاده از اهرم (Leverage) انجام می‌شود.

لیکویید شدن ارز دیجیتال چیست؟ وقتی ارزش دارایی از سطح مارجین نگهداری (Maintenance Margin) پایین‌تر برود، سیستم به معامله‌گر هشدار می‌دهد. اگر معامله‌گر سرمایه بیشتری واریز نکند یا قیمت برنگردد، معامله بسته می‌شود و دارایی باقی‌مانده از بین می‌رود. در بیشتر صرافی‌ها، این فرایند خودکار و با سرعت بالا انجام می‌شود. نکته مهم این است که استفاده از اهرم‌های بالا باعث می‌شود فاصله تا نقطه لیکوئید شدن بسیار کم شود.

در معاملات لانگ، لیکوئید شدن زمانی رخ می‌دهد که قیمت دارایی کاهش یابد و در معاملات شورت، زمانی اتفاق می‌افتد که قیمت افزایش پیدا کند. بدون مدیریت ریسک و تعیین حد ضرر مناسب، خطر لیکویید شدن همیشه وجود دارد. در نتیجه، آشنایی کامل با این فرایند برای حفظ سرمایه اهمیت دارد.

نحوه محاسبه لیکوئید شدن و قیمت آن

فرمول پایه برای محاسبه قیمت لیکوئید شدن در پوزیشن لانگ معمولا به شکل زیر است:

(مارجین + قیمت ورود × مقدار پوزیشن) ÷ (مقدار پوزیشن × لوریج)

این فرمول بسته به ساختار صرافی‌ها ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد، اما مفهوم کلی مشابه است. قیمت لیکوئید شدن، قیمتی است که اگر دارایی به آن برسد، کل موجودی درگیر از بین می‌رود. در برخی صرافی‌ها، از قیمت شاخص (Index Price) برای تعیین این سطح استفاده می‌شود تا دستکاری بازار تأثیر کمتری داشته باشد.

برای محاسبه دقیق قیمت لیکویید شدن، باید چند فاکتور اصلی را در نظر گرفت. اولین مورد، اندازه پوزیشن یا حجم معامله است. سپس باید به مقدار اهرم استفاده‌شده توجه کرد. هر چه لوریج بالاتر باشد، فاصله قیمت ورود تا قیمت لیکوئید کمتر می‌شود. یکی دیگر از مؤلفه‌های مهم، موجودی حساب یا مارجین اولیه است.

عوامل موثر در لیکویید شدن

لیکوئید شدن تحت تاثیر چند عامل مهم قرار دارد که شناخت آن‌ها به معامله‌گران کمک می‌کند تا تصمیمات دقیق‌تری بگیرند. در ادامه این عوامل را بررسی می‌کنیم:

• میزان اهرم یا لوریج استفاده‌شده در معامله: استفاده از لوریج بالا باعث می‌شود که حتی نوسانات کوچک بازار، احتمال لیکویید شدن را افزایش دهند.

• نوسانات قیمت بازار: هرچه یک دارایی نوسان بیشتری داشته باشد، احتمال برخورد قیمت به سطح لیکوئید بیشتر است. در چنین شرایطی، معامله‌گران باید از ابزارهایی مثل حد ضرر یا مدیریت موقعیت‌های باز استفاده کنند.

• حجم مارجین اولیه یا سرمایه‌ای که کاربر وارد پوزیشن کرده است: اگر این حجم کم باشد، قدرت تحمل ضرر نیز پایین‌تر می‌آید و موقعیت زودتر لیکوئید می‌شود. نقدینگی بازار نیز عامل مهم دیگری است؛ در بازارهایی با حجم پایین‌تر، حرکت‌های قیمتی ناگهانی و سریع بیشتر دیده می‌شود.
• نوع قرارداد: برخی قراردادها مانند قراردادهای دائمی، به‌صورت ۲۴ ساعته فعال هستند و احتمال برخورد با شرایط لیکویید شدن در آن‌ها بیشتر است.

معرفی انواع لیکویید شدن

لیکوئید شدن همیشه به یک شکل اتفاق نمی‌افتد و بسته به نوع پوزیشن و وضعیت بازار، ممکن است انواع مختلفی داشته باشد. برای درک بهتر فرایند لیکویید شدن، باید با انواع آن آشنا شد. در ادامه، مهم‌ترین انواع لیکویید شدن را معرفی می‌کنیم تا ساختار و عملکرد هرکدام برای شما واضح‌تر شود.

لیکویید شدن در معاملات لانگ و شورت (Long and Short Liquidation)

در معاملات لانگ (خرید)، لیکویید شدن زمانی رخ می‌دهد که قیمت دارایی کاهش یابد و به سطحی برسد که مارجین کافی برای حفظ پوزیشن وجود نداشته باشد. در این حالت، پوزیشن کاربر بسته می‌شود و سرمایه از بین می‌رود. این نوع لیکویید شدن بسیار رایج است و معمولا در بازارهای نزولی اتفاق می‌افتد.

در مقابل، در معاملات شورت (فروش)، لیکویید شدن زمانی رخ می‌دهد که قیمت دارایی افزایش پیدا کند. اگر قیمت از سطح مشخص‌شده عبور کند، مارجین کاربر کافی نخواهد بود و سیستم به‌صورت خودکار پوزیشن را می‌بندد. تفاوت اصلی این دو نوع در جهت حرکت قیمت است؛ اما سازوکار کلی آن‌ها مشابه یکدیگر است.

لیکویید شدن کامل (Total Liquidation)

در لیکویید شدن کامل، کل موجودی حساب کاربر که برای پوزیشن استفاده شده بود، از بین می‌رود. این نوع از لیکویید شدن اغلب در زمان استفاده از اهرم‌های بسیار بالا رخ می‌دهد. زمانی که قیمت برخلاف پیش‌بینی حرکت کند و مارجین موجود پاسخگوی زیان نباشد، سیستم صرافی تمام پوزیشن را بسته و دارایی را صفر می‌کند.

این حالت یکی از بدترین سناریوهای ممکن برای معامله‌گر است، زیرا نه‌ تنها معامله از دست می‌رود، بلکه تمام سرمایه‌ای که برای آن تخصیص داده شده نیز حذف می‌شود. جلوگیری از این حالت نیازمند مدیریت دقیق ریسک و آگاهی کامل از ساختار بازار است.

لیکویید شدن جزئی (Partial Liquidation)

لیکوئید شدن جزئی زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از موقعیت باز کاربر توسط صرافی بسته می‌شود تا سطح مارجین به حالت امن‌ تری برسد. در این حالت، به‌جای از بین رفتن کل دارایی، فقط قسمتی از آن فروخته می‌شود و باقی‌مانده پوزیشن حفظ می‌گردد. این نوع لیکویید شدن بیشتر در صرافی‌هایی دیده می‌شود که سیاست مدیریت ریسک منعطف‌تری دارند. استفاده از لیکویید شدن جزئی به کاربران کمک می‌کند تا فرصت جبران داشته باشند و از نابودی کامل سرمایه جلوگیری شود.

لیکویید شدن اجباری (Forced Liquidation)

لیکوئید شدن اجباری زمانی رخ می‌دهد که شرایط بازار به شکلی پیش برود که سیستم صرافی مجبور شود پوزیشن را بدون اختیار کاربر ببندد. این اتفاق زمانی می‌افتد که مارجین باقی‌مانده کمتر از حداقل لازم باشد. صرافی برای محافظت از خود و کل سیستم معاملاتی، معامله را متوقف می‌کند. معمولا در بازارهایی با نوسان بالا یا در زمان رویدادهای شدید اقتصادی، لیکویید شدن اجباری بیشتر دیده می‌شود.

لیکویید شدن داوطلبانه (Voluntary Liquidation)

در این نوع از لیکویید شدن، کاربر خودش تصمیم می‌گیرد پوزیشن را ببندد و به‌صورت آگاهانه از ادامه معامله خارج شود. هدف از این کار، جلوگیری از ضرر بیشتر یا حفظ بخشی از سرمایه است. این نوع رفتار در معامله‌گرانی دیده می‌شود که با تحلیل درست، تصمیم‌های سریع و منطقی می‌گیرند. لیکوئید شدن داوطلبانه اغلب با استفاده از دستورهای حد ضرر یا خروج دستی از بازار انجام می‌شود.

پس از لیکویید شدن، سرمایه اولیه چه می‌شود

وقتی لیکویید شدن اتفاق می‌افتد، سرمایه‌ای که برای باز کردن موقعیت معاملاتی اختصاص داده شده بود تا حد زیادی یا کاملا از بین می‌رود. در پلتفرم‌های معاملاتی اهرمی، زمانی که مارجین حساب به زیر حد مشخصی می‌رسد، صرافی به صورت خودکار موقعیت را می‌بندد تا جلوی ضرر بیشتر را بگیرد. در این حالت، سرمایه اولیه کاربر که برای تامین مارجین استفاده شده بود، صرف جبران زیان شده و به دارنده حساب بازگردانده نمی‌شود.

برخی صرافی‌ها ممکن است بخشی از مارجین را حفظ کنند، اما در اغلب موارد، کل مبلغی که درگیر موقعیت شده بود از دست می‌رود. به همین دلیل است که استفاده از اهرم‌های بالا بدون برنامه‌ریزی دقیق، می‌تواند باعث نابودی کامل سرمایه شود. در نهایت، اگر پوزیشن لیکویید شود، کاربر باید دوباره حساب خود را شارژ کند تا بتواند معامله جدیدی انجام دهد.

معنی لیکویید شدن در دیفای

در دنیای دیفای (DeFi) یا امور مالی غیرمتمرکز، لیکویید شدن اغلب به موقعیت‌های وام‌دهی و وثیقه‌گذاری مربوط می‌شود. در این سیستم‌ها، کاربران برای دریافت وام، دارایی دیجیتال خود را به‌عنوان وثیقه قفل می‌کنند. اگر ارزش وثیقه به دلیل نوسانات بازار کاهش یابد و به زیر حد مجاز برسد، قرارداد هوشمند به‌صورت خودکار دارایی را لیکویید می‌کند. این موضوع یکی از تفاوت‌های مهم دیفای با سیستم‌های مالی سنتی است و درک اینکه دیفای چیست و چگونه کار می‌کند، نقش کلیدی در مدیریت ریسک کاربران ایفا می‌کند.

در اینجا، لیکویید شدن یعنی فروش یا ضبط بخشی از دارایی قفل‌شده برای بازپرداخت بدهی و جلوگیری از ضرر بیشتر برای پروتکل. برخلاف صرافی‌های متمرکز که صرافی مسئول عملیات است، در دیفای این عملیات توسط کدهای از پیش نوشته‌شده در قرارداد هوشمند انجام می‌شود.

هیت مپ لیکوییدیشن چیست

هیت‌مپ لیکوییدیشن (Heatmap of Liquidations) ابزاری بصری برای نمایش مناطق حساس قیمتی است که در آن‌ها بیشترین حجم لیکویید شدن ممکن است رخ دهد. این نقشه‌ها با استفاده از داده‌های بازار، موقعیت‌های باز شده توسط معامله‌گران و نقاط احتمالی لیکویید شدن را به‌صورت گرافیکی نمایش می‌دهند. هدف اصلی، کمک به تحلیل‌گران برای پیش‌بینی حرکات شدید قیمتی و درک رفتار بازار است. درک این ابزارها و استفاده درست از آن‌ها، یکی از گام‌های مهم در مسیر نحوه تبدیل شدن به تریدر حرفه‌ای محسوب می‌شود، چرا که تصمیم‌گیری دقیق در لحظات کلیدی، تفاوت بین سود و زیان را رقم می‌زند.

در یک هیت مپ، مناطقی که تعداد زیادی پوزیشن باز در آن‌ها قرار دارند، به‌عنوان نقاط قرمز یا پرتراکم نمایش داده می‌شوند. اگر قیمت به آن محدوده‌ها نزدیک شود، احتمال وقوع لیکویید شدن‌های گروهی افزایش می‌یابد و این می‌تواند نوسانات شدید یا به‌اصطلاح شکار استاپ ایجاد کند. معامله‌گران حرفه‌ای از این ابزار برای مدیریت بهتر موقعیت‌ها و پیش‌بینی رفتار نهنگ‌ها (معامله‌گران بزرگ) استفاده می‌کنند.

مقایسه لیکویید شدن و لیکوییدیتی

به نقل از Investopedia: لیکوییدیتی یا نقدشوندگی، به میزان سهولت و سرعت تبدیل یک دارایی به پول نقد بدون کاهش قیمت بازار آن اشاره دارد. هرچه یک دارایی نقدشونده‌تر باشد، تبدیل آن به پول آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد بود.

با وجود شباهت اسمی، لیکویید شدن و لیکوییدیتی مفاهیم متفاوتی دارند. لیکویید شدن به از بین رفتن سرمایه یک معامله‌گر در شرایط خاصی از بازار اشاره دارد، در حالی که لیکوییدیتی (Liquidity) یا نقدشوندگی به توانایی بازار برای خرید یا فروش دارایی بدون ایجاد نوسان شدید در قیمت گفته می‌شود. در واقع یکی به مدیریت سرمایه فردی و دیگری به شرایط کلی بازار مربوط است.

در لیکویید شدن، تمرکز بر موقعیت معامله‌گر و مکانیزم اهرم است. وقتی پوزیشن به سطحی از ضرر می‌رسد که دیگر قابل حفظ نیست، سیستم آن را می‌بندد. در مقابل، لیکوییدیتی به عمق سفارشات در بازار بستگی دارد. اگر بازار لیکویید باشد، معاملات با حجم بالا بدون تأثیر زیاد بر قیمت انجام می‌شوند.

نقدشوندگی بالا نشانه سلامت بازار است؛ اما در شرایطی که لیکوییدیتی کاهش می‌یابد، لیکویید شدن نیز بیشتر رخ می‌دهد، چون حرکات قیمتی ناگهانی‌تر و شدیدتر می‌شوند؛ بنابراین، درک تفاوت این دو واژه برای تصمیم‌گیری بهتر در معاملات ضروری است.

روش‌های جلوگیری از لیکویید شدن در ترید ارز دیجیتال

اولین و مهم‌ترین توصیه برای جلوگیری از لیکویید شدن در بازار ارزهای دیجیتال، استفاده از اهرم‌های پایین‌تر است. هرچه لوریج بالاتر باشد، احتمال لیکویید شدن نیز بیشتر می‌شود، به‌ویژه در بازارهای پرنوسان؛ بنابراین، مدیریت صحیح اهرم نقش مهمی در کاهش ریسک دارد.

همچنین، تعیین حد ضرر (Stop Loss) برای هر پوزیشن ضروری است. این ابزار به شما کمک می‌کند پیش از رسیدن به نقطه لیکویید، موقعیت را ببندید و از ضرر بیشتر جلوگیری کنید. استفاده از مدیریت سرمایه و تعیین درصد مشخصی برای ورود به معاملات نیز باعث می‌شود تمام سرمایه درگیر نشود.

در ادامه چند روش مهم برای جلوگیری از لیکویید شدن آورده شده است:

• استفاده از اهرم‌های پایین و متناسب با ریسک‌پذیری
• تعیین حد ضرر برای خروج به‌موقع از معامله
• تنوع‌بخشی به سبد معاملاتی و اجتناب از ورود با تمام سرمایه
• بررسی هیت‌مپ لیکوییدیشن پیش از ورود به پوزیشن
• پیگیری اخبار بازار و تحلیل‌های فاندامنتال برای پیش‌بینی حرکات شدید قیمتی
• استفاده از استیبل‌کوین‌ها به‌عنوان بخشی از دارایی برای کاهش نوسان سرمایه

جمع بندی

لیکوئید شدن یکی از جدی‌ترین خطراتی است که معامله‌گران بازارهای اهرمی با آن روبه‌رو هستند. وقتی میزان ضرر از حد مجاز عبور کند، صرافی به‌طور خودکار موقعیت را می‌بندد تا سرمایه از بین نرود. در این مقاله دیدیم لیکویید شدن یعنی چی و چرا آشنایی با آن برای حفظ سرمایه ضروری است.

برای مدیریت بهتر ریسک، باید همیشه از ابزارهایی مثل تعیین حد ضرر، استفاده درست از اهرم و بررسی لحظه‌ای قیمت‌ها بهره بگیریم. اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری درباره مدیریت حرفه‌ای معاملات اهرمی یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم سایر مقالات وبلاگ زرین بیت را هم بخوانید و با این صرافی همراه باشید.

سوالات متداول